Afgelopen zaterdag speelden de veteranen tegen de rode lantaarndrager Sportlust ’46 uit Woerden. De Woerdenaren kwamen met één schamel puntje richting het Oudewaterse en de geelbuiken dachten daarom dat varkentje wel even te zullen wassen. Hoe anders zou het aflopen! Wat zich tussen half 1 en half 3 afspeelde was treurnis alom. Hoe één en ander verliep leest u verderop.

Allereerst iets geheel anders. Ons stadje werd dit weekend geteisterd door het smartlappenfestival. Sinds enkele jaren wordt deze gebeurtenis trouw bezocht door de veteranen. Eind november – van vrijdag t/m zondag – kunnen we kennis nemen van het schuim der vaderlandse muziek. Voorwaarde voor het beluisteren van dit genre is een flink promillage aan alcohol in de aderen. Maar wat is eigenlijk een smartlap? Wat is de oorsprong van deze volksmuziek?

Een smartlap is van oorsprong een doek dat een bepaalde gebeurtenis afbeeldde. Een zanger die een smartlap vertolkte wees met een stok op de plaatjes waar hij over zong, deze lappen kunnen tientallen meters lang zijn. De traditie gaat terug naar de zeventiende eeuw. De smartlapzangers werden toen roldoekzangers genoemd. Deze muzikanten zag je op kermissen en markten of kwamen langs de deur. Voor een paar cent zongen de muzikanten hun lied, vaak een smartlap, begeleid door een draaiorgeltje. Zo’n straatzanger trok rond langs de dorpen met een hele stapel liedblaadjes. Mensen kwamen daar natuurlijk vanzelf omheen staan. Door het verkopen van de gedrukte liedblaadjes probeerden ze hun geld te verdienen.
Met de smartlap wordt een verhaal verteld dat vaak slecht afloopt. In de liederen wordt herkenbaar alledaags leed van de onderklasse bezongen. Moord en doodslag waren een zeer favoriet thema, maar ook actuele dingen werden bezongen. Smartlapzangers hadden ook een functie als nieuwsverspreiders in een tijd dat de krant nog niet zo’n groot medium was. Een beetje vergelijkbaar met de nar in de riddertijd.
Liederen waarin het tragisch lot wordt bezongen zijn al zo oud als de mensheid zelf. De smartlap wordt daarom vaak gepresenteerd als een vorm van typisch Nederlandse folklore die vermoedelijk zelfs terug te voeren is op Middeleeuwse troubadours. Zij zouden met dit deel van hun repertoire hun grootste successen behalen. De smartlap wordt dan ook veelal uitgevoerd in een driekwartsmaat, met bij voorkeur zo weinig mogelijk akkoorden zodat het deuntje gemakkelijk bij mensen blijft hangen en gemakkelijk op te pikken is. Het publiek kon zo meedeinen op het ritme van het verdriet.
Jean-Louis Pisuisse en Max Blokzijl worden gezien als de uitvinders van het levenslied. Rond 1900 gingen de voornoemde heren al op tournee naar het voormalige Nederlands Indië om hun liederen te vertolken. In de jaren ’30 waren vooral Louis Davids en Willy Derby grootheden in het genre. Nadat in iedere huishouden wel een radio stond is de smartlap heel populair geworden. Na de introductie van de transistorradio in de jaren ’60 is een ware explosie van smartlappen ontstaan. Wie kent niet zangers als Johnny Hoes, Johnny Jordaan.
Ook de dames lieten zich niet onbetuigd. Tante Leen en de Zangeres Zonder Naam werden vaak in bruine cafés beluisterd.
De jaren erna zakte de populariteit van het levenslied enigszins in en was het mooi vinden van de smartlap een guilty pleasure geworden. Slechts de ouderen onder ons en met name de laagopgeleiden bleven het levenslied echter omarmen. Pas nadat André Hazes het stokje overnam, leefde de muziekstijl weer helemaal op en werd het levenslied salonfähig.
Tegenwoordig zijn de liedjes van zangers als Jan Smit en John de Bever ook bij jonge mensen heel gewild. Op feesten en partijen worden top 40 muziek, house en smartlappen als één voorgekookte brij voorgeschoteld. De zgn. ski-hut muziek is daar een afgeleide van. Ook Oudewater is sinds jaar en dag het toneel van de meest smakeloze muziek die ooit is geproduceerd. Of het nu Koningsdag is of Heksenfestijn, FC Oudewaterkantine of café, de eerder genoemde liedjes klinken alom.
Een voorbeeld van een echte, goede smartlap is m.i. Ketelbinkie. Een smartlap zoals die eigenlijk bedoeld is. Hier volgt de volledige tekst van de klassieker:

Toen wij van Rotterdam vertrokken
Met de ‘Edam’, een ouwe schuit
Met kakkerlakke in de midscheeps
En rattennesten in het vooruit

Toen hadde wij een kleine jonge
Als ketelbink bij ons an boord
Die voor de eerste keer naar zee ging
En nooit van haaien had gehoord

Die van z’n moeder an de kade
Wat schuchter lachend afscheid nam
Omdat ie haar niet durfde zoene
Die straatjongen uit Rotterdam

Hij werd gescholden door de stokers
Omdat ie van den eerste dag
Toen we maar net de pier uit waren
al zeeziek in het Voxhol lag

En met jenever en citroenen
Werd hij weer op de been gebracht
Want zieke zeelui zijn nadelig
En brengen schade aan de vracht

Als ‘ie dan sjouwend met ze ketels
Van de kombuis naar voren kwam
Dan was het net een brokkie wanhoop
Die straatjongen uit Rotterdam

Hij werd gescholden door de stokers
Omdat ie van den eerste dag
Toen we maar net de pier uit waren
al zeeziek in het Voxhol lag

En met jenever en citroenen
Werd hij weer op de been gebracht
Want zieke zeelui zijn nadelig
En brengen schade aan de vracht

Als ‘ie dan sjouwend met ze ketels
Van de kombuis naar voren kwam
Dan was het net een brokkie wanhoop
Die straatjongen uit Rotterdam

Wanneer ie ‘s avonds in ze kooi lag
En na z’n sjouwen eindelijk sliep
Dan schold de man die wacht te kooi had
Omdat ie om z’n moeder riep

Toen is ie op een mooie morgen
‘t Was in den Stille Oceaan
Terwijl ze brulden om hun koffie
Niet van z’n kooigoed opgestaan

En toen de stuurman met kinine
En wonderolie bij hem kwam
Vroegt ‘ie een voorschot op ze gage
Voor ‘t ouwe mens in Rotterdam

In zeildoek en met roosterbaren
Werd hij dien dag op het luik gezet
De kapitein lichtte z’n petje
En sprak met grogstem een gebed

En met een een,twee, drie in Godsnaam
ging het ketelbinkie overboord
Die het ouwetje niet dorst te zoenen
Omdat dat niet bij zeelui hoort

De man een extra mokkie schoot an
En het ouwe mens een tellegram
Dat was het einde van een zeeman
Die straatjongen uit Rotterdam

Het lied herbergt de levensgeschiedenis van vele jonge zeevaarders, die eeuwen lang met hun schepen de wereld over voeren of met hun dorpsgenoten de netten uitgooiden op de Noordzee op zoek naar haring of kabeljauw. Ontelbare scheepsjongens, hun vaders, broers en opa’s vonden zo hun noodlot. De moderne smartlap bevat tekstregels als “Heb je even voor mij.” “Maak wat tijd voor me vrij.” ‘”Oh wat maak je mij blij.” “Blijf altijd aan mijn zij.” Tja… Nederland heeft niet het alleenrecht op de smartlap. Landen als Duitsland en Oostenrijk hebben ook een rijke traditie, alleen zij noemen dat schlagers. In de USA ontstond uit de blues de country. Een muziekstijl die de treurnis van scheiding, ziekte en dood in zich herbergt en wordt begeleid door de meest oubollige muziek. In Portugal wordt veel leed bezongen middels de fado en in Indonesië is de keroncong heel bekend. Afijn, aan ellende en treurnis geen gebrek zou je zeggen. Maar dan had u geen rekening gehouden met de veteranen van de FC Oudewater! Zoals u aan het begin van dit relaas kon lezen, was de afgelopen wedstrijd één groot drama en de grote nederlaag tegen het tot dan onderaan staande Sportlust een smartlap waardig.

Met een overvolle selectie van 16 man betrokken de oudjes rond twaalf uur kleedkamer 7. Fred nam als keeper de honneurs waar van Edwin (hij moest naar Sinterklaas en Zwarte Piet) en Harold mocht in een koket gekleurd tenue de fluit hanteren. Jammer dat hij een te grote maat broek verscheen anders zou hij perfect in het rijtje John Blankenstein, Frans Derks en Jac. d’Ancona passen. Hij deed het trouwens weer onopvallend en dus prima. In de vroege ochtend kreeg de leiding een vilein geschreven appje van Cees den Butter. Hij meldde daarin dat enkele spelers van de FC vrijdag het nachtleven waren gedoken en niet geheel okselfris aan de start zouden verschijnen. Zelf lag de goedlachse den Buttertelg vroeg op bed en liet zo zijn goede vrinden danig in de steek. Deze waren zeer verbolgen dat Cees niet op kwam dagen, terwijl juist hij zijn maten het voorstel had gedaan de bloemetjes stevig buiten te gaan zetten. In de rust – we stonden toen al op een bijna onmogelijke achterstand van 1-4 – had hij het hoogste woord en vroeg met een grijns wie de leiding aan zou wijzen als de schuldigen van deze onverwachte deceptie.

Voordat Jaap en zijn maat konden antwoorden op deze vraag, wees Cees met priemende vinger naar Leo en Jeroen. Zelf speelde hij een puike eerste 45 minuten, doch om openlijk je teamgenoten en vrienden zo af te vallen, geeft geen pas. De goals waren bijna allemaal knullig tot stand gekomen en derhalve vrij onnodig. Voorin bleef Martin W gelukkig scherp en strafte een fout af met de enige tegentreffer van vandaag. De spits was voor de rest van de wedstrijd niet zo gelukkig en had zeker twee maal moeten scoren. De 73-jarige (!) doelman van Sportlust hield ook bij 100% kansen van o.a. Kees, Cees en Jeroen zijn hoofd koel. In de tweede helft was het niet veel beter. De echte wil en vorm ontbrak vandaag, zodat de rood-witten al snel de deur definitief in het slot gooiden middels de 1-5. Sportlust troefden ons af in effectiviteit, werklust en kwaliteit. De voorhoede was ongrijpbaar voor de Oudewaternaren en ook het middenrif gaf ons vele hoofdbrekens. De uiteindelijke stand 1-7 was volkomen verdiend. De vele kansen van beide teams meetellend, zou een korfbaluitslag van 4- 10 mogelijk zijn geweest. Onder leiding van aanvoerder Jan en de nooit versagende John v.d. Horst werd in het laatste kwart nog een ultieme poging gedaan de stand wat dragelijker te maken, maar de koek was op en het leed compleet. Na de wedstrijd werden de ontelbare fouten, blunders en missers snel onder het kleed geveegd en veel nadruk gelegd op die ene vermeende misser van de scheids en zijn assistent. Kees, hij had de voetbalschoenen na ruim 6 maanden retraite maar weer eens aangetrokken, probeerde als vanouds een wig te drijven tussen de lange vriendschap van de Eijkelestam-zoon en uw schrijver/leider. Na vele kannen bier en veel gezelligheid aan de stamtafel gaf Kees het dan eindelijk op en beperkte zich toen tot wat prietpraat tegen de vrouw van onze voorzitter. Ondertussen kregen we een lesje politiek en economie van Martin Vaartland. Na de uitstekende bardienst van Leo en Marco, gingen de lichten uit. Echter niet voor de doorgewinterde drinkers onder ons. De laatsten togen ogenschijnlijk monter richting smartlappenfestival. Uw schrijver liet de meute heel verstandig voor wat het is en fietste café Emmy voorbij. Harrie en gevolg hoorde je tot aan de Grote kerk meebrullen met de meest verschrikkelijke liedjes over ome Jan, De klok van Arnemuiden en Een eenzame kerst. Op het Arminiusplein gekomen duizelde het zo in het hoofd van de GGL, dat hij wel moést stoppen om te recupereren. Gebogen over zijn oude rijwiel probeerde hij op adem te komen. Een vroege bezoeker van café Tante Pietje zag het tafereel vanaf zijn barkruk en maande tot hulp. De dochter van de uitbaatster stoof daarop samen met stamgast Jaap Dolleman naar buiten om polshoogte te nemen. De twee ondersteunden de arme man direct en boden hem een kop vers gezette koffie aan. Dat sloeg hij niet af! Inmiddels stroomde het gezellige kroegje vol met notoire kroeglopers. Langzaam kwam de vermaledijde leider weer bij zijn positieven en stond al met zijn jas aan en de fietssleutel in de hand, toen hij weer met harde hand terug werd gesleept naar een nog vrijstaande barkruk. Afijn, de rest is geschiedenis.